Τούτο το καλοκαιράκι - Μία μουσική ανάλυση

“Τούτο το καλοκαιράκι” μια μουσική ανάλυση με παραδείγματα

Πρόκειται για σκοπό σε ρυθμό ¾ γνωστός στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο με το τίτλο “Τούτο το καλοκαιράκι”. Συναντάμε δύο παραλλαγές του, μία στην Αρκαδία σε ήχο Α’ (μακάμ ουσάκ) και μία στην Ήπειρο σε ήχο πλάγιο Β’ (μακάμ χιτζάζ). Παρουσιάζουμε εδώ μια ανάλυση με παραδείγματα, στους τρόπους τους οποίους χρησιμοποιούν οι λαϊκοί οργανοπαίκτες για να εμπλουτίσουν την μελωδία του τραγουδιού.

Παραλλαγή Ουσάκ

Το 1993 ο Νίκος Γράψας ηχογραφεί την αρκαδική παραλλαγή του τραγουδιού στο δίσκο του “Στα βουνά της Αρκαδίας”. Παίζει νέυ η Σύλβια Κουτρούλη με καταγωγή από την Αρκαδία. Η Κουτρούλη κρατάει την βασική μελωδική γραμμή του σκοπού αντιγράφοντας ουσιαστικά την μελωδία του τραγουδιστή. Χρησιμοποιεί αργές μελωδικές γραμμές με γκλισάντα, αποτελούμενες από μισά και τέταρτα, εκμεταλλευόμενη έτσι με ιδιαίτερο τρόπο την πλαστικότητα του καλαμένιου αυλού που χρησιμοποιεί.   Η εκτέλεση του Κώστα Γκαντίνη το 1930 στην Αμερική, με την Ελένη Παππά στο τραγούδι, αφορά και αυτή στην Αρκαδική παραλλαγή. Γρήγορο τέμπο που οδηγεί σε μεγάλες κυρίως νότες. Και εδώ η μελωδία του οργάνου ακολουθεί ουσιαστικά την μελωδική γραμμή της τραγουδίστριας χωρίς ουσιαστικές αποκλίσεις από αυτή. Το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στο τρίτο και τέταρτο μέτρο της εισαγωγής με τον τρόπο που επιλέγει να τονίσει την νότα Λα. Στο ίδιο μοτίβο κινείται και ο Κώστας Κοπανιτσάνος που παίζει την Αρκαδική εκδοχή του τραγουδιού, με κλαρίνο, το 2017 σε εκπομπή του Χρήστου Μυλωνά, στο κανάλι της βουλής των Ελλήνων. Και εδώ έχουμε μισά παρεστιγμένα, μισά, τέταρτα αλλά και σε κάποιες στιγμές περιστασιακή χρήση ογδόων και λίγων δεκάτων έκτων κυρίως σε επαναλαμβανόμενες νότες όπως στο 1ο και 6ο μέτρο.

Παραλλαγή Χιτζάζ

Στην παραλλαγή σε χιτζάζ βρίσκουμε περισσότερες εκτελέσεις όπου όλες είναι με κλαρίνο εκτός από αυτή του Γιώργου Κόρου που είναι με βιολί. Η Τασία Βέρρα ηχογραφεί το τραγούδι το 1957 με τον Αθανάσιο Χαλιγιάννη στο κλαρίνο. Εδώ έχουμε ένα πιό πυκνό στόλισμα της μελωδίας με συνεχή 16α αλλά και μερικά 5ηχα 16ων στο 3ο και 7ο μέτρο. Ο Χαληγιάννης δεν ακολουθεί πιστά τη φωνή αλλά ξαναγράφει ουσιαστικά μιά νέα μελωδία βασισμένη στο αρχικό μελωδικό μοτίβο. Ο Βασίλης Σούκας ηχογραφεί το τραγούδι δύο φορές. Το 1974 με την Γιούλα Κοτρώτσου και αργότερα την δεκαετία του ‘80 με τον Τάκη Καρναβά. Και τις δύο φορές παίζει ουσιαστικά το ίδιο μοτίβο σε διαφορετικές τονικότητες. Το παίξιμο του ακολουθεί την γραμμή του Χαληγιάννη χρησιμοποιώντας κυρίως αντιχρονισμούς γκλισάντα και μέτρα με άρσεις όπως στο μέτρο 3 και 5. Με ένα διαφορετικό τρόπο αναπτύσει τη μελωδία ο Ηλίας Τσιάκας το 1987 σε μία εκπομπή της ΕΤ2. Χρησιμοποιεί μόνο την χαμηλή περιοχή του κλαρίνου και παίζει στακάτα με πολλά 5ηχα 16ων. Η μελωδική γραμμή του είναι διαφορετική από αυτή του Χαλιγιάννη το δε παίξιμο του προσομοιάζει με αυτό του Καρακώστα που θα αναλύσουμε παρακάτω. Ο Τσιάκας διαφοροποιεί αρκετά τη μελωδία του από στροφή σε στροφή δίνοντας έτσι μια ιδιαίτερη ποικιλία στο παίξιμο του. Μιά εκτέλεση με βιολί είναι αυτή του Γιώργου Κόρου σε εκπομπή της ΕΤ2 και τραγούδι την Ελένη Βιτάλη. Ο Κόρος διανθίζει την μελωδία του τραγουδιού χρησιμοποιώντας κυρίως μεγάλες νότες (μισά παρεστιγμένα) βιμπράτο, γκλισάντα αλλά και εξάηχα 16ων όπου αυτός θεωρεί ότι προσδίδουν μουσικότητα στο σκοπό. Μαζί με τον Καρακώστα και τον Τσιάκα είναι αυτός που παραλλάσει περισσότερο και στολίζει διαφορετικά την μελωδία από στροφή σε στροφή αποφεύγοντας έτσι την μονοτονία της μονοφωνικής μουσικής. Ο Παναγιώτης Πλαστήρας ακολουθεί την παραλλαγή του Βασίλη Σούκα καθώς, εκτός από την μελωδική γραμμή του που είναι πολύ κοντά, αισθητή είναι η παρουσία σε γκλισάντα και σε μέτρα με άρσεις, στοιχεία χαρακτηριστικά στο παίξιμο του Σούκα. Αξιοσημείωτος είναι ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται την κλίμακα του τραγουδιού στο μέτρο 7 για να τονίσει την νότα της υποτονικής (το Σιb στην προκειμένη). O Πέτρος Μόκας παίζει κλαρίνο και τραγουδάει ο ίδιος το τραγούδι σε μία ζωντανή ηχογράφηση στο Συρράκο τον Αύγουστο του 2011. Το 2015 το τραγουδάει στο “Χαμάμ” με τον Νίκο Φιλιππίδη στο κλαρίνο. Οι δύο εκτελέσεις έχουν κοινή την βασική μελωδική τους γραμμή ακολουθώντας ουσιαστικά το παίξιμο του Χαληγιάννη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο ο Φιλιππίδης επιλέγει να στολίσει την τονική και υποτονική (Ντο και Σιb στη συγκεκριμένη περίπτωση) στο μέτρο 5 και 6 καθώς και τον τρόπο που χειρίζεται την κλίμακα στη φράση της κατάληξης ( μέτρο 7). Μία νεότερη ηχογράφηση του 2017 είναι αυτή της Γωγώ Τσαμπά με τον Μάκη Τσίκο στο κλαρίνο. Ο Τσίκος ξεκινάει με άρση στο πρώτο μέτρο χρησιμοποιώντας ένα στολίδι δύο 16ων. Στο 3ο μέτρο (που ουσιαστικά είναι δεύτερο στις υπόλοιπες εκτελέσεις) η φράση των τεσσάρων 16ων με την οποία υπονοείται η τρίτη βαθμίδα της κλίμακας, το Σολ# σε αυτή την περίπτωση, έχει χρήση αποτζιατούρας ως προς το Λα που είναι και η βασική βαθμίδα του μέτρου. Κατα τα άλλα έχουμε και εδώ την βασική μελωδική γραμμή του Χαλιγιάννη. Αφήσαμε για το τέλος τον Νίκο Καρακώστα (1885-1955). Ο Καρακώστας ηχογραφεί το τραγούδι το 1933. Στην ηχογράφηση αυτή χρησιμοποιεί περίτεχνα μελωδικά μοτίβα για να αναπτύξει την μελωδία του σκοπού. Δέκατα έκτα, πεντάηχα 16ων καθώς επίσης συγκοπές, αντιχρονισμοί και γκλισάντα όλα βαλμένα με μία εκπληκτική ακρίβεια που δηλώνει μια μουσική ιδιοφυΐα. Καθώς πρόκειται για οργανική εκτέλεση ο σκοπός παίζεται σε 2 οκτάβες και η μελωδία αναπτύσσεται από το κάτω Λα έως το Ρε της 2ης γραμμής πάνω από το πεντάγραμμο. Το εντυπωσιακό στοιχείο εγώ είναι η συνεχής χρήση νέου μελωδικού υλικού σε όλη την διάρκεια της ηχογράφησης αποφεύγοντας ουσιαστικά να επαναλάβει την ίδια μουσική φράση 2 φορές. Όλοι οι λαϊκοί οργανοπαίκτες παραλλάσουν τις επαναλήψεις των φράσεων τους, όπου αυτό είναι δυνατόν, προσδίδοντας ποικιλία στο παίξιμό τους, ο Καρακώστας όμως ουσιαστικά ξαναγράφει το τραγούδι παίζοντας κυριολεκτικά “παραλλαγές πάνω σε ένα θέμα” παρά ένα παραδοσιακό σκοπό. Ο λαϊκός οργανοπαίκτης στην ανάγκη να συνοδέψει τους τραγουδιστές καλείται να εμπλουτίσει την βασική μελωδία του τραγουδιού σύμφωνα με τις δυνατότητες, την φαντασία και την εμπειρία του. Στην ουσία όμως ξαναγράφει ένα σκοπό πάνω σε ένα δοσμένο cantus firmus αναπτύσσοντας πολλές φορές ποικίλα μελωδικά στολίδια. Είναι μια τέχνη που είναι κρίμα να χαθεί.  

Σταύρος Παναγιωτόπουλος - Ιούλιος 2021

Σε περίπτωση αναδημοσίευσης του άρθρου παρακαλώ να αναφέρεται την πηγή με link. Oι καταγραφές σε παρτιτούρα είναι όλες δικές μου Photo Kyriaki

Πηγές

"Τούτο το καλοκαιρακι"-Παραδοσιακό Αρκαδίας σε διασκευή και ερμηνεία Ν. Γράψα Τούτο Το Καλοκαιράκι, 1930, Ελένη Παππά

Τούτο το καλοκαιράκι [Τσάμικο Πελοποννήσου] ~ Χρήστος Μυλωνάς

Τασία Βέρρα ~ Τούτο το Καλοκαιράκι

"Τούτο το καλοκαιράκι"(Τσάμικο) - Τάκης Καρναβάς

Τούτο το καλοκαιράκι - Τσάμικο - Κρ. Καλλιάρα, 1987

Ελένη Βιτάλη - Τούτο Το Καλοκαιράκι

Μεγάλες Επιτυχίες - Τούτο το καλοκαιράκι

Τούτο το καλοκαιράκι (Τσάμικο) - Πέτρος Μόκας

«Τούτο το καλοκαιράκι» Πέτρος Μόκας Κομπανία Νίκου Φιλιππίδη

Γωγώ Τσαμπά Τούτο το καλοκαιράκι

Τούτο Το Καλοκαιράκι (1933) - Νίκος Καρακώστας

Details

Hits: 27